وب سایت اختصاصی دکتر رضا نجفلو

در قرن بیستم و قرن کنونی با تشکیل گروههای انسانی تحت عنوان گروههای شورشی این گروهها از یکسو به بسیاری از قواعد حقوق بین الملل ملتزم شده اند و از سوی دیگر با توجه به افزایش روند تشکیل این گروهها در عرصه بین المللی ضرورت توجه به جایگاه بازیگران غیر دولتی تحت عنوان شورشیان جلب توجه می کند. در شرایط کنونی بین المللی که بسیاری از دولتها در پی اهداف خود و محدودیت در  مداخله مستقیم اقدام به حمایت از گروههای شورشی می کنند و این موضوع بر تاثیر گذاری این گروهها در معادلات جهانی افزوده است. یکی از روشهای شایع حمایت از شورشیان شناسایی آنها می باشد. شورشيان در يك دولت ممكن است براي تغيير حكومت بجنگند و ممكن است براي جدايي بخشي از سرزمين. شورشيان نوع اول را به شورشيان انقلابي و شورشيان نوع دوم را به شورشيان جدايي‌طلب مي‌شناسيم. شناسايي شورشيان انقلابي نيز خود چند حالت مي‌تواند داشته باشد،در این پژوهش با توجه به اهمیت حقوقی موضوع سعی بر بررسی جوانب مختلف شناسایی شورشیان داریم.

مقدمه

تشکیل کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه از بافتهای مختلف اجتماعی، سیاسی، قومی و مذهبی و خود این تفاوتهای قومی، مذهبی و... و بروز نارضایتی از حکومتها باعث ایجاد روحیه خودمختاری، جدایی طلبی و در نهایت انقلابی میان گروههای ناراضی شده و این عامل، تشکیل گروههای مسلح  شورشی را در پی داشته است. که هم اکنون ده ها گروه شورشی در سراسر دنیا به ویژه آفریقا و آسیا برای سرنگونی دولت مرکزی یا جدال برای جدایی در حال مبارزه مسلحانه می باشند. که این گروهها به بسیاری از قواعد بین المللی ملتزم شدند. و هر روز بر تاثیر گذاری آنها در عرصه بین المللی افزوده شده است. و خود را بعنوان بازیگران غیر دولتی در میان تابعان حقوق بین الملل معرفی کرده اند. کشورهای ثالث نیز که با وجود قواعد بین المللی چون اصل عدم مداخله و اصل عدم توسل به زور، دست خود را از این کشورها که معمولا یا دارای موقعیت ژئوپولتیک یا برخوردار از منابع طبیعی و معدنی(نفت، طلا، ذغال سنگ، گازو...) هستند کوتاه می بینند، مناسب ترین راه را برای نیل به مقصود خود حمایت از گروههای شورشی یافتند. که از مهمترین اقدامات حمایتگرانه دولتها از شورشیان می توان به شناسایی اشاره کرد. که از یکسو راه را برای سایر حمایتهای مالی، نظامی و...باز و از سوی دیگر دولت مرکزی را تحت فشار قرار می دهد. اما باید دید شناسایی به جه عنوانی صورت میگیرد وآثار آن چیست و آیا این شناسایی مشروعیت دارد. که در این پژوهش به آن می پردازیم.

مبحث نخست: تبیین مفاهیم

1. 1. مفهوم شورش و شورشیان

مقصود از شورش ، عملی است فردی يا دسته جمعی بر عليه دولت يا بخشی از قوای دولتی در داخل مرزهای جغرافيايي کشوری. از اين منظر، اگر اعمال قهرآميز بر عليه دولتی در خارج صورت بگيرد ، تظاهرات معترضانه محسوب می شود و لذا معترضين می بايد به حقوق و قوانين آن کشور احترام گذارند و در صورت انجام عملی بر کسی يا اموال کسانی خسارت وارد آيد ، معترضين مسئول اعمال خود می باشند. بنابراين براساس تعريف فوق شورش زمانی می تواند جنبه حقيقی بخود بگيرد که شورشيان بر عليه حکومت قانونی کشور خود اقدام نمايند و اگر از چهارچوب مرزها فراتر رود، حالت خصمانه و تجاوز( گروههای متخاصم مانند حملات پراگنده قبايل مرزی يا مخالفين دولتی که به کشور همسايه پناه برده اند که در صورت دوم اگر کشورهمسايه در حال جنگ باشد و يا در زمان صلح نتواند بر اين گروه کنترل داشته باشد ، مسئوول اعمال آنها خواهد بود زيرا اينگونه دولت ها با اطلاع از موضوع به ضرر خويش گام برداشته اند) بخود می گيرد و مشمول قوانين جنگ است .مقصود از شورشيان ، اشخاص يا گروه های انسانی هستند که بطور جمعی و صرف نظر از هدف و مقصودی که دارند ، عليه حکومت قانونی يک کشور قيام مسلحانه می کنند . در اين تعريف ايرادی که وجود دارد ، اين است که شورشيان اقدام مسلحانه می نمايند . شورشيان بمنظور رسيدن به اهداف خود از هر طريقی می توانند عمل کنند و ممکن است با نافرمانی مدنی ، اعتصاب گسترده ، اجتماعات دسته جمعی و غيره نيز اعتراض خود را به دولت ابراز کنند و امور مملکت را مختل سازند. (سرداری،1388،2) زمانی اقدام مسلحانه انجام می گيرد که دولت بمنظور سرکوب وارد عمل شده و با استفاده از سلاح های سرد و گرم بخواهد شورشيان را پراکنده سازد اين هنگام نقطه اعلای شورش آرام محسوب می شود که معترضان ضمن سر دادن شعارهای تحريک کننده عليه دولت ، دست به اقدامات مسلحانه نيز بزنند. در حقوق بین الملل کلاسیک و مدرن از اصطلاحاتی در کنار اصطلاح شورشی استفاده شده است که تمییز آنها از یکدیگر ضروری است .در حقوق بین الملل کلاسیک و به عبارتی حقوق بین الملل عرفی پیش از کنوانسیونهای چهارگانه ژنو میان آشوبگران (insurgents)  و شورشیان  (belligerents)تفکیک قائل می شدند کنواسیون چهارم لاهه مصوب 1907 هر چند درماده 2ازواژه belligerent) ) استفاده نموده است اما در آنجا از ان اصطلاح معنای طرف مخاصمه را اراده نموده است که در آن چارچوب باید یک دولت عضوباشد و نه گروهی که دست به مبارزه علیه دولت می زند در واقع اصطلاح(belligerent)در این زمان در دو معنا بکار برده شده است : یکی به معنای طرف متخاص بوده که به کشورهای درگیر در جنگ اطلاق می شده و دیگری گروههای مبارزی که حائز شرایطی خاص شده اند از این گروه مبارز پیش از آنکه این شرایط را حیازت کنند به اشوبگر یا  (insurgents) یاد میشده و پس از کسب شرایط شورشی یا  (  (belligerentsنامیده می شده اند این شرایط از نظر هرش لوتر باخت عبارت بودند از :

الف: منازعه نظامی باید در عموم سرزمین  و نه قسمتی از سرزمین وجود داشته باشد

ب: شورشیان باید قسمتی از سرزمین را تحت تصرف و مدیریت داشته باشند

ج: شورشیان باید با مبارزان طبق حقوق جنگ عمل نمایند و تحت نظام فرماندهی مسئول قرار داشته باشند

د: می بایستی شرایطی موجود باشد که برای کشورهای خارجی ضروری باشد که منافعشان را با شناسایی شورشیان تعریف کنند.

برخی دیگر نیز معتقد بودند که شورشیان می توانند تحت یک نظام سازمان دهی شده مدنی باشند و نه لزوماً فرماندهی نظامی هم چنین شورشیان عمدتاً برای نیل به غایات خود دست به اعمال توریستی م زنند اما لزوماً تمام اقدامات مسلحانه شورشیان در طول مبارزه تروریستی نیست بعلاوه بسیاری از اقدامات تروریستی که از سوی غیر شورشیان و چه بسا خود دولت مرکزی علیه غیر نظامیان صورت می گیرد.(سرداری،1388،3) در ارتباط با دولتی که شناسایی شورش ورقیبانش را اعلام می کند اثر چنین شناسایی لازم الاجرا کردن اکثر حقوق و عرفهای جنگی است شناسایی شورشیان اثرات مفیدی دارد و شناسایی شورشیان شیوه ی موثری از محدود کردن خشونت در جنگ داخلی است از آنجایی که اکثر آن لازم الاجرا کردن قسمت عظیمی از حقوق و عرفهای جنگی است هر چند این یک موضوع صلاحیتی است و بستگی به دولتی که در سرزمینش با شورش مواجه شده است. در صورت عدم شناسایی شورشی ، عامل غیر دولتی می تواند برای داشتن الزام در خصوص انجام حقوق بین الملل بشردوستانه تشویق شود ماده 3 مشترک چهار کنواسیون برای همه ی طرفهای درگیر در جنگ به اکتفای ماهیت الزامی خود اعمال می شود امروزه همین موارد در مورد پروتکل دوم نیز گفته می شود .

2.مفهوم شناسایی1

شناسایی عملی است كه به‌موجب آن دولت‌های قدیمی وجود یك جامعه سیاسی جدید و مستقل را كه قادر به رعایت حقوق بین‌الملل است، در سرزمین معینی تصدیق و تأیید می‌كنند و در نتیجه اراده  خود را دایر بر شناسایی آن به عنوان عضو جامعه بین‌المللی اعلام می‌دارند. دولت‌های جدید، واحدهای سیاسی مستقلی هستند كه به تازگی در جامعه بین‌المللی ظاهر شده‌اند.(ضیایی بیگدلی،1388،217) این دولت‌ها عموماً از طریق حركت‌های آزادیبخش ملی یا از طریق تجزیه  امپراطوری‌های بزرگ به ‌وجود می‌آیند. این دولت‌ها در صحنه‌های بین‌المللی محتاج به رسمیت شناختن توسط دولت‌های دیگر می‌باشند. ولی دولت‌های دیگر در مورد شناسایی یا عدم شناسایی این دولت‌ها مختارند. البته شناسایی مختص دولتها نیست بلکه شامل شناسایی حکومت ها، شورشیان و شناسایی سرزمین و وضعیات جدید نیز می باشد. که شناسایی شورشیان مدنظر ما می باشد که در ادامه مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در خصوص ماهیت شناسایی، دو نظریه وجود دارد:

الف: نظریه‌ی تاسیسی یا ایجادی

ب: نظریه‌ی اعلامی

به موجب نظریه‌ی تاسیسی که به آن نظریه‌ی تکوینی نیز می‌گویند، عمل شناسایی دولت‌ها به منزله‌ی اعطای شخصیت بین‌المللی به دولت جدید‌التاسیس است. از این دیدگاه، مادامی که دولت نوپا، از سوی دولت‌های دیگر به رسمیت شناخته نشده است، نمی‌تواند وجود قانونی پیدا کند. بنابراین، شناسایی اثر تاسیسی دارد. این نظریه که از سوی پیروان مکتب‌های ارادی مثل آنزیلوتی، اپنهایم و تری‌پل مطرح شده است .مطالعات تاریخی نشان می‌دهد که کشورها صرفا با اراده‌ی کشورهای دیگر ایجاد نمی‌شوند، بلکه در نتیجه‌ی اجتماع شرایط سیاسی، جغرافیایی، تاریخی و... بوجود می‌آیند. لذا اولین اشکال این نظریه این است که در مورد نقش اراده در تشکیل دولت‌ها مبالغه شده است.اگر این نظریه پذیرفته شود، کشور جدیدی که هنوز مورد شناسایی قرار نگرفته است، نمی‌تواند از هیچ‌گونه حمایت بین‌المللی برخوردار باشد و در نتیجه می‌توان قلمرو آن را چون سرزمین بلاصاحب تعریف کرد. همچنین کشور جدید، چون هنوز کشور شناخته نشده است، می‌تواند مقررات بین‌المللی را نقض کند بدون اینکه مسئولیتی متوجه آن باشد.چنانچه کشور جدید توسط برخی از کشورها مورد شناسایی قرار گیرد، فقط از نظر کشورهای مزبور عضو جامعه‌ی بین‌المللی شناخته می‌شود.به موجب تئوری اعلامی، شناسایی فقط حالت اعلام و بیان یک امر موجود است. به عبارتی شناسایی فقط تایید واقعیتی است که وجود دارد و این واقعیت ممکن است وجود یا عدم وجود یک دولت یا حکومت باشد. در مواردی که تاسیس یک دولت یا حکومت مستلزم نقض حقوق بین‌الملل نیست، شناسایی یا عدم آن تاثیر زیادی در مساله ندارد و در این گونه موارد، شناسایی جنبه‌ی اعلامی دارد. ولی در مواردی که شرایط پیرامون تشکیل یک دولت روشن نیست و قانونیت آن مورد بحث است، شناسایی نقش مهمی بازی می‌کند. مانند شناسایی اسراییل از سوی کشورهای غربی و غیره.هیچ یک از نظریات فوق نمی‌تواند با واقعیات موجود جامعه‌ی بین‌المللی سازگار باشد. لذا برای حل مساله‌ی شناسایی باید راه حل تازه‌ای ارایه کرد. شاید بهترین راه حل، «دکترین لوترپاخت»باشد که در واقع، تعدیل و اصلاح نظریه‌ی تاسیسی و در عین حال حاوی نظریه‌ی اعلامی نیز می‌باشد. به اعتقاد لوترپاخت، هنگامی که شرایط مقرر در حقوق بین‌الملل برای احراز وضعیت دولت محقق گردد، کشورهای موجود، وظیفه دارند که آن را به رسمیت بشناسند. این امر بدان دلیل است که با عدم وجود یک مرجع مرکزی در حقوق بین‌الملل برای ارزیابی و اعطای شخصیت حقوقی، این کشورها هستند که باید این وظیفه‌ی جامعه‌ی بین‌المللی و حقوق بین‌الملل را به انجام برسانند. از آنجا که طبق این نظریه دولت‌ها واقعیت موجود جامعه‌ی بین‌المللی را تایید می‌کنند، به نوعی اعمال نظریه‌ی اعلامی نیز می‌باشد.با توجه به آنچه گفته شد، معلوم می‌شود که شناسایی دارای خصیصه‌ی اختیاری است. (ضیایی بیگدلی،1388،219) به عبارتی دولت‌ها در برخورد با پدیده‌ی شناسایی، دارای آزادی عمل می‌باشند و می‌توانند به هر نحوی که صلاح بدانند عمل کنند. با اینکه عمل شناسایی به اختیار دولت‌ها می‌باشد، اما در مواردی حق شناسایی از دولت‌ها سلب شده است که به مهمترین آنها اشاره می‌شود.شناسایی زودرس یکی از این محدودیت‌هاست. به عبارتی، حمایت از شورشیانی که هنوز بطور موثر نتوانسته‌اند کنترل کشور در اختیار خود بگیرند، عملی غیرقانونی تلقی می‌شود و از سوی کشوری که شورش علیه آن صورت گرفته است، شناسایی زودرس از سوی کشورهای دیگر، عملی غیردوستانه تلقی می‌گردد.نظریه‌ی استیمسون، یکی دیگر از این محدودیت‌هاست. طبق این نظریه که توسط وزیر امور خارجه‌ی آمریکا (استیمسون) ابراز گردیده، وضعیت‌هایی که به وسیله‌ی تجاوز ایجاد شوند، مورد شناسایی دولت ایالات متحده قرار نمی‌گیرند. به عبارتی، دولتهایی که به وسیله‌ی زور ایجاد شوند طبق این نظریه غیر قابل شناسایی هستند. جامعه‌ی ملل نیز طی صدور قطع‌نامه‌ای از این نظریه حمایت کرد و اظهار داشت که دولت‌های عضو جامعه‌ی ملل حق ندارند وضعیت‌ها یا معاهداتی را که بر خلاف پیمان صلح پاریس ایجاد شده‌اند، به رسمیت بشناسند. در سال 1970 نیز، مجمع عمومی سازمان ملل متحد اعلام کرد که یکی از اصول بنیادین حقوق بین‌الملل این است که «تملک اراضی با توسل یا تهدید به زور، غیرقانونی است و نباید به رسمیت شناخته شود».

مبحث دوم: شناسایی شورشیان

1. 1. شناسایی شورشیان

بسیار اتفاق می‌افتد که اختلافات سیاسی و نظامی در یک کشور مستقل، سبب بروز درگیری‌ها و شورش‌های نظامی در سطح بسیار گسترد‌ه‌ای می‌شود. در برخی موارد، شورشیان موفق می‌شوند بخش کوچکی از کشور خود را تحت کنترل درآورند و در آنجا شالوده‌ی حکومت خود را پایه‌ریزی کنند و حاکمیت واقعی خود را بر مردم آن منطقه اعمال کنند. در چنین حالتی، بخش شورشی از جامعه‌ی بین‌المللی توقع دارد که با آن با تفاهم برخورد کند. حال، مساله‌ی مورد بحث ما، عکس‌العمل حقوق بین‌الملل در برابر اعمال و جنگ‌های شورشیان است. به عبارتی می‌خواهیم بررسی کنیم که شورشیان به چه نحوی، شخصیت بین‌المللی کسب می‌کنند. کشورها به طور سنتی با شورشیان دشمن بوده‌اند و با رضایت خاطر نمی‌توانستند بپذیرند که افرادی وضع موجود را به هم بزنند. به عبارتی با کسانی که قصد داشتند «دولت قانونی» را سرنگون نمایند و یا ساختار کشور را به کلی تغییر دهند، از در مخالفت وارد می‌شدند. بنابراین، به شورش‌ها به چشم مسایل داخلی می‌نگریستند و شورشیان را مجرمان حقوق عمومی تلقی می‌کردند. کشورهایی که در آنها شورشیان فعالیت داشتند، هیچ گاه تمایلی به اعطای عنوان جنگ بین‌المللی به این درگیری‌ها و شورش‌ها نداشتند؛ چرا که اعطای عنوان جنگ بین‌المللی به این شورش‌ها زمینه‌ی تجزیه‌طلبی کشورها و جدا شدن قبایل و قومیت‌های مختلف از یک کشور را فراهم می‌آورد و ثانیا دولت‌ها قدرتمند می‌توانستند با حمایت از این شورش‌ها و درگیری‌ها، به مقابله‌ی غیر مستقیم کشورهای محل شورش بپردازند و به عبارتی از گروه‌های شورشی بعنوان ابزاری برای نیل به مقاصد خود استفاده کنند. بنابراین، اکثریت قریب به اتفاق کشورها، مخصوصا کشورهای جهان سوم، به لحاظ احساس عدم امنیت، بیش از پیش اکراه و امتناع شدیدتری در قایل شدن وضعیت حقوقی بین‌المللی برای شورشیان از خود نشان می‌دهند و ترجیح می‌دهند که با آنها طبق قوانین داخلی خود رفتار کنند. در خصوص شورشیان در عرصه‌ی بین‌المللی چند نکته قابل ذکر است:

نخست، مقررات کنونی بین‌المللی در خصوص شورشیان بسیار مبهم و ابتدایی است. ظاهرا به نظر می‌رسد که طرز برخورد تابعان حقوق بین‌الملل با شورشیان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار باشد؛ به نحوی که اگر همه‌ی کشورها تصمیم بگیرند که یک گروه شورشی فاقد شرایط لازم است، چنین گروهی هر چند مقتدر هم باشد، دوام نخواهد آورد و نخواهد توانست شخصیت بین‌المللی کسب کند.

دوم، بعضی از کشورها در پاره‌ای موارد که ببینند، اعطای شخصیت بین‌المللی به یک گروه شورشی به نفع خودشان است، به این امر مبادرت خواهند ورزید. مثلا وقتی که گروه شورشی بر سرزمینی حاکمیت دارد که جمعیت آن خارجی است. کشورهای خارجی برای حمایت از اتباع خود ناگزیر می‌شوند حاکمیت شورشیان را به رسمیت بشناسند تا در مقابل شورشیان از زندگی و اموال اتباع آنها حمایت کنند.

سوم، قواعد بین‌المللی به ندرت شامل حال شورشیان می‌شود؛ چرا که اکثر این قواعد فقط در خصوص دولت‌ها می‌باشد. دولت‌ها نیز معمولا حمایتی از گروه‌های شورشی بعمل نمی‌آورند بلکه برعکس، سعی در کمک و حمایت از «حکومت قانونی» دارند. به همین دلیل کمک‌های کشورهای خارجی اغلب به ضرر شورشیان است.

بنابراین میتوان گفت که گروه‌های شورشی تابعانی هستند که با کشورها وجوه مشترکی دارند. زیرا اغلب خصوصیات آنها را دارا می‌باشند. اما حیات آنها زودگذر است و از امکان بین‌المللی محدودی برخوردارند. با این حال، بر تعداد شورش‌ها روز به روز افزوده می‌شود و قدرت‌های بزرگ حتی قدرت‌های نیمه ‌بزرگ معمولا به طرفداری از یکی از طرف‌های درگیر، اقدام به دخالت می‌کنند. از طرف دیگر، با اینکه واقعیت‌های سیاسی ایجاب می‌کند تا در زمینه‌ی بین‌المللی مقرراتی تدوین گردد که حاکم بر شورش‌ها باشد، ولی در این مورد تعلل می‌شود و اقدامی به عمل نمی‌آید. نتیجه این است که موقعیت فعلی چندان به نفع شورشیان نیست. شاهد این مدعا طرز رفتار دولت‌های قانونی در برخورد با جنگ‌های داخلی اخیر از جمله در لیبی و سوریه است. کشورهای در حال توسعه، بعد از اینکه موفق شدند جنگ‌های آزادی‌بخش ملی خود را به مرتبه‌ی جنگ‌های بدیهی است که کشورها ترجیح می‌دهند شورش را در محدوده‌ی حقوق بین‌الملل وارد نکنند تا بهتر بتوانند با فقدان محدودیت‌های قانونی، سریعا با این پدیده برخورد کنند.

1. 2. انواع شناسایی شورشیان

شناسایی منحصر به شناسایی دولت و حکومت نیست. «ادعاهای ارضی»، البته چنانچه با توسل به زور صورت نگرفته باشد، نیز یکی دیگر از مواردی است که نیاز به شناسایی دارد. شناسایی «شورشیان» و «نیروهای متحارب» نیز از دیگر موارد شناسایی است.در حقوق بین‌الملل، شناسایی موارد ذکر شده، به دو صورت «دوژوره» و «دوفاکتو» انجام می‌پذیرد. تفکیک بین شناسایی دوفاکتو (بالفعل) و دوژوره (قانونی) در گذشته بیشتر از امروز رایج بود است. شناسایی دوژوره حکایت از قانونی بودن مبنای یک رژیم یا به عبارت دیگر مشروعیت آن نشانه‌ی تایید رژیم جدید از سوی دولت شناسنده است. حال آنکه، شناسایی دوفاکتو به معنی این است که یک رژیم یا حکومت جدید در سرزمینی مستقر شده و دارای کنترل بالفعل و عملی در آن سرزمین است.به طور کلی، شناسایی دوژوره به معنی تصدیق ثبات و دوام یک رژیم و علاقمندی به برقراری رابطه با آن و شناسایی دوفاکتو به معنی کنترل عملی یک رژیم و به منظور حفظ حقوق و اموال دولت شناسنده در مناسبات با حکومت دوفاکتو می‌باشد.علی‌الاصول، شناسایی دوفاکتو مربوط به شناسایی حکومت‌هاست.(ضیایی بیگدلی،1388 ،219) ولی در مواردی دیده شده که دولت‌ها نیز به صورت دوفاکتو شناسایی شده‌اند؛ چنانکه برخی کشورها، اندونزی را که در حال جنگ با هلند برای کسب استقلال بود طی سال‌های 1945-1959 به طور دوفاکتو به رسمیت شناختند.امروزه اغلب کشورها از شناسایی حکومت‌ها خودداری کرده، ولی طبق روال گذشته به شناسایی دولت‌ها ادامه می‌دهند. در مورد رژیم‌ها یا حکومت‌های جدید که برخلاف قانون اساسی روی کار آمده‌اند، نوع رابطه براساس ارزیابی میزان کنترل موثر حکومت جدید بر سرزمین مربوطه خواهد بود.بطور کلی، امروزه تفکیک بین شناسایی دوژوره و دوفاکتو تا حد زیادی از بین رفته است و چنانچه شناسایی بطور صریح صورت گیرد به معنی شناسایی دوژوره تلقی می‌گردد و در صورتی که به طور تلویحی و ضمنی باشد، بستگی به قصد دولت شناسنده خواهد داشت. شناسایی صریح معمولا از طریق صدور بیانیه اعلام می‌گردد و شناسایی تلویحی یا ضمنی از طریق برقراری رابطه سیاسی، مبادله نمایندگان دیپلماتیک و عقد قراردادها صورت می‌گیرد.عدم شناسایی مانع از طرح اقامه‌ی دعوی بر طبق حقوق بین‌الملل علیه یک کشور نیست. بنابراین، به رغم اینکه جمهوری اسلامی ایران، رژیم اسراییل را شناسایی نکرده، ولی می‌تواند آن کشور را در مقابل تعهدات بین‌المللی‌اش مسئول دانسته و مطالبات گذشته‌ی خود را از آن کشور مطالبه نماید.

2_1 . زمان شناسایی و شناسایی زودرس[1]

تشخیص موقع و زمانی که دولتها باید به شناسایی اقدام نمایند از اهمیت خاصی برخوردار است. وقتی اجتماعی کوشش می کند تا از دولت اصلی[2] جدا شده و شخصیت بین المللی مستقلی پیدا کند. دولتهای دیگر باید ببینند این کوشش به نتیجه مطلوب رسیده یا خیر. قبل از احراز این موضوع اقدام به شناسایی حاکی از بی اعتنایی به دولت اصلی بوده و برخلاف حقوق بین الملل تلقی میگردد. این نوع شناسایی قبل از موقع بوده و عملی است غیر دوستانه که بیشتر در جهت منافع سیاسی صورت گرفته و به عبارت دیگر از اختیار شناسایی سواستفاده شده زیرا هنوز شرایط لازم برای شناسایی را احراز نکرده است. شناسایی ایالات متحده آمریکا در سال 1778 از طرف فرانسه و نیز شناسایی جمهوریهای آمریکای لاتین از طرف دولت آمریکا و انگلیس در زمره شناسایی های زودرس قرار میگیرند. با وجود اهمیت این مسئله ملاک و معیار متقن وروشنی برای زمان شناسایی معلوم نشده. به عقیده اوپن هایم زمانی که دولت اصلی شکست خورده و یا از تلاش در سرکوبی شورشیان عاجز مانده و یا لااقل به نظر می رسد که تلاش منتج به نتیجه نمی گردد می توان اقدام به شتاسایی کرد. معیار اوپن هایم برای شناسایی یک معیار کاملا وسیع و قابل تفسیر است که هر یک از دولتها ممکن است آنرا به نفع خود تعبیر و تفسیر نمایند. بدیهی است موقعی که دولت اصلی خود در شناسایی شورشیان پیشقدم میشود دیگر موردی برای تامل سایر دولتها باقی نمی ماند.

2_2. شرایط شناسایی شورشیان

شناسایی شورشیان عبارت است از اینکه دول دیگر برای شورشیان حقوق و مزایایی قائل شوند و یا به آنها برای نیل به هدفهای خود کمک معنوی کنند. این نوع شناسایی غالبا در خلال جنگهای داخلی پیش می آید. یعنی زمانیکه شورشیان هنوز تحت فرمان یک قدرت متشکل قرار نگرفته و سرزمین قابل ملاحظه و امکانات کافی ندارند. دول دیگر بدون اظهار رسمی چنان تظاهر و عمل میکنند که دولت اصلی نباید با شورشیان مانند قانون شکنان و یاغیان غیر سیاسی رفتار کند و یا ازدولت قانونی میخواهندکه نتایج وضعیت شورشی را قبول و  تحمل نماید. شناسایی به عنوان طرف مخاصمه عبارت از اینست که دول دیگر نظر به وضعیت و تشکیلات شورشیان و شرایط آنها و اینکه قادرند حقوق بین الملل و اصول و قواعد حقوق جنگ را رعایت کنند آنان را به عنوان طرف مخاصمه با دولت اصلی می شناسند. بدیهی است در مورد این دسته از انقلابیون رعایت قواعد حقوق بین الملل بشر دوستانه لازم است. دول دیگر با اعلام صریح و ضمنی حالت جنگ بین دو طرف شورشیان را به عنوان طرف مخاصمه میشناسند و این نوع شناسایی از نظر حقوق بین الملل با رعایت شرایط زیر بلا مانع است.

1. شورشیان بخشی از سرزمین را به کنترل موثر خود درآورند.
2. شورشیان به صورت سازمان یافته و تحت فرماندهی واحد باشند.
3. شورشیان تعهدات راجع به حقوق بین الملل بشر دوستانه را رعایت کنند.

اکر این شرایط جمع نشود شناسایی شورشیان عملی بر خلاف حقوق بین الملل و در حکم عمل غیر دوستانه با دولت اصلی می باشد. و البته باید به این نکته هم اشاره کردکه اگر شورشیان به عنوان نماینده مشروع مردم و یا حکومت به رسمیت شناخته می شوند باید به واقع نمایندگی بخش عمده‌ای از مردم آن سرزمین را داشته باشند.

2_3. شناسایی به چه عنوان؟

شناسایی یک گروه شورشی به عنوان نماینده مشروع مردم اصولاً چند مزیت به دنبال دارد:

الف: به مبارزه آن گروه در مقابل دولت مرکزی مشروعیت می بخشد.

ب: موجب پذیرش بین المللی وضعیت می شود.

ج: این اجازه را به گروه می دهد تا برای نمایندگان یک سازمان بین المللی سخنرانی کنند و در کشورها «دفاتر نمایندگی» تأسیس نمایند.

د: معمولا موجب کمکهای مالی می شود. نکته قابل توجه اینست که شناسایی شورشیان بعنوان نماینده مشروع مردم اخلالی در وضعیت حقوقی بین المللی حکومت مرکزی به عنوان حکومت آن کشور وارد نمی سازد.

هرچند یک دولت نمی تواند دو حکومت دژوره به طور همزمان داشته باشد، اما می تواند یک حکومت دژوره و یک حکومت محلی دفاکتو یا گروهی به عنوان نماینده مردم آن کشور را داشته باشد. بنابراین دولتهایی که شورشیان را به عنوان نماینده مشروع مردم مورد شناسایی قرار می دهند.(ضیایی،1392،56) می توانند با این حال به شناسایی نقش و وضعیت دیپلماتیک دولت مرکزی ادامه دهند. و لذا سفیران منصوب این کشور را قبول کنند و نمایندگان این کشور را  در سازمانهای بین المللی به عنوان نمایندگان آن دولت بپذیرند. بنابراین میان شناسایی شورشیان به عنوان نماینده مردم و شناسایی به عنوان نماینده کشور تفاوت وجود دارد. شناسایی شورشیان به عنوان حکومت دژوره کشور موجب پس گرفتن شناسایی از حکومت مرکزی می شود. کشورهایی که شورشیان را به عنوان حکومت آن کشور به رسمیت می شناسند لازم است که سفارت کشور را به شورشیان منتقل نمایند و به وضعیت دیپلماتیک سفیران منصوب دولت سابق پایان دهند مشروط به اینکه شورشیان چنین اقدامی را لازم بشمرد. در بعضی موارد، شناسایی با مشروعیت حکومت پیوند می خورد. درواقع، جایی که مسأله «جدایی» در میان است. چنانچه کشور ثالث قبلاً حکومت مرکزی را شناسایی «دوژور» کرده باشد، تنها در صورتی می تواند جدایی طلبان را به صورت «دوژور» شناسایی کند که جدایی طلبان، کنترل مؤثری بر منطقه مورد ادعایشان پیداکنند. به نظر لوترپاخت، احراز یک حاکمیت نسبی بر سرزمین در دست معترضین، شرط شناسایی صحیح آنهاست.

1. 3. مشروعیت شناسایی و حمایت ازشورشیان

معیار اصلی در حقوق بین الملل برای شناسایی یک گروه شورشی به عنوان حکومت یک کشور، کنترل مؤثر بر سرزمین آن کشور است. تا زمانی که کنترل شورشیان بر خاک کشور محدود باشد و بخش گسترده آن تحت کنترل نیروهای دولتی باشد ممکن است به عنوان حکومت دفاکتوی سرزمین تحت کنترل مورد شناسایی قرار بگیرند. تا زمانی که نیروهای دولتی پایتخت را تحت کنترل دارند. هرگونه شناسایی شورشیان به عنوان حکومت دژوره کشور، به نظر می رسد که یک شناسایی زودرس است.(ضیایی،1392 ،63) و می تواند مصداق مداخله نامشروع در امور داخلی کشورها محسوب شود. دولتي كه شورشيان را شناسايي نكرده باشد، در صورت تقاضاي دولت مركزي امكان كمك نظامي به دولت را دارد. اما شناسايي شورشيان به عنوان طرف مخاصمه موجب شناسايي وضعيت مخاصمه مسلحانه غيربين‌المللي مي‌شود كه به دنبال آن وضعيت بي‌طرفي براي ثالث ايجاد مي‌كند و لذا كمك نظامي به يكي از دو طرف درگير موجب نقض بي‌طرفي شده و موجد مسؤوليت بين‌المللي است. شناسایی شورشیان به عنوان نماینده مشروع مردم شايد تنها مي تواند ارسال کمک‌های مالی را توجيه‌پذير سازد اما شناسايي شورشیان به عنوان حكومت آن کشور مي‌تواند كمك نظامي به طرف شورشي را توجيه نمايد(Nicaragua V. United States of AmericaI.C.J Reports1986)چرا كه در این حالت حكومت مركزي از نظر ثالث به رسميت شناخته نمي‌شود و متعاقباً وضعيت مخاصمه مسلحانه بين‌المللي دیگر استمرار نخواهد داشت.آيا شناسايي شورشیان به عنوان نماینده مشروع مردم در هر صورت كمك به آنها را مشروع مي‌كند؟ بايد توجه داشت كه شناسايي يك گروه شورشي به عنوان طرف مخاصمه و به طور اولي به عنوان نماینده مشروع مردم نياز به تحقق شرايطي دارد. شرايط سه‌گانه پروتكل دوم براي شناسايي شورشيان انقلابي به عنوان طرف مخاصمه و اين شروط بعلاوه شرط نمايندگي مردم براي شناسايي آنها به عنوان نماینده مشروع مردم لازم است. عدم فرماندهي ثابت و تشتت در گروه‌هاي معارض، عدم كنترل مؤثر بر سرزمين و عدم رعايت حقوق بشردوستانه توسط نیروهای شورشی شناسايي اين شورشيان را زودرس و نامشروع مي‌سازد.

1. 4. نقض حقوق بین الملل و مسئولیت بین المللی دولت شناسایی کننده شورشیان

چنانچه اثبات شود كه شورشيان در نقض حق تعيين سرنوشت مردم عمل مي‌كنند، شناسايي آنها نه تنها جايز نيست بلكه دولت‌ها تعهد به عدم شناسايي آن دارند. به نظر مي‌رسد در اقليت بودن گروه شورشي و اقدامات تروريستي اين گروهها اين نظريه را اثبات نمايد. همچنين شناسايي اين گروه به عنوان نماینده مشروع مردم در حالی که این گروه مسلح در اقلیت باشند. (عسگری،1388،5) مداخله در امور داخلی دولت محسوب خواهد شد.علاوه بر مسؤوليت بين‌المللي به سبب شناسايي نامشروع زودرس، نقض اصل حق تعيين سرنوشت و اصل منع مداخله در امور داخلي دولت‌ها، شناسايي اين گروهها توسط دولت هاي ثالث از آنجا كه جنبه تأسيسي دارد و در تثبيت شخصيت حقوقي آنها مؤثر است مي‌تواند مسؤوليت بين‌المللي اين دولت‌ها را به سبب اقدامات تروريستي و نقض حقوق بشردوستانه و جنايات جنگي اين گروه به دنبال داشته باشد. به نوعي نظريه همكاري و مشاركت كه توسط طرح كميسيون حقوق بين الملل مطرح شده است قابل طرح خواهد بود.

نتیجه گیری

شناساييبهعنوانعملحقوقيوسياسيكهازسوي  کشورهايعضوجامعهبينالملل برايپذيرشعضوجديدبهجامعهبينالمللصورتميگيرد،مفهوميبرساختهودرارتباط مستقيمبامفاهيمديگرچونسرزمينوحاكميتميباشد.بدينترتيب،حاكميتكهابتداجنبه داخليومطلقداشت،ازيكسودرداخلباظهورانديشههايليبراليستيمحدودشدودر دستانمردمقرارگرفتوازسويديگر،باانعقادپيمانصلحوستفالياوشكلگيريدقيق مرزها،بعدبيرونيپيداكرد . ازآنپس،بعدبيرونيحاكميتكههمانشناساييبود،درگذرزمانوهمگامباتحولوتكاملروابطوحقوقبينالمللدگرگونشد، شناسایی مسئله ای حقوقی و همراه با تعهدات بین المللی است اما معمولا کشورها به ویژه در رابطه با شورشیان با دیدگاه سیاسی به مساله نگریسته و منافع کوتاه مدت و دراز مدت خود را بر جنبه های حقوقی موضوع ارجح دانسته اند. چنانکه می بینیم دولت روسیه که با استقلال یک جانبه کوزوو با استناد به حقوق بین الملل و قطعنامه 1244 شورای امنیت مخالفت می کند. چند ماه بعد متعاقب جنگ میان روسیه و گرجستان، روسیه اقدام به شناسایی جمهوریهای خودخوانده آبخازیا و اوستیای جنوبی کرد. شناساييبهعنوانمفهوميكهدرپيوند تنگاتنگبامفهومحاكميتقراردارد،تحتتأثيرتحولمفهومحاكميت،ازدوبعد مفهومومعيارشناسايي،دچارتحولشدهاست. در رابطه با شناسایی شورشیان موضوع از پیچیدگی بیشتری هم برخوردار است چرا که هنوز قواعد مشخص و دقیقی مرتبط با آن تبیین نشده و این موضوع همواره باعث سواستفاده شورشیان و کشورهای دیگر بوده است که با چنگ زدن به اصولی مانند اصل حق تعیین سرنوشت رویای سرنگونی دولتهای مرکزی و جدایی طلبی را در سر پرورانده اند. بنابراین باید منتظر بود تا با توجه به رویدادهای اخیر در آفریقا و خاورمیانه به ویژه سوریه سرانجام ضابطه ای تمام حقوقی برای شناسایی شورشیان مد نظر قرار خواهد گرفت یا همچنان میان دیدگاه سیاسی و حقوقی سرگردان خواهد ماند.

منابع فارسی

1. امیدی، علی،1387 ،گسترش مفهومی حق تعیین سرنوشت از استقلال ملل تحت سلطه تا حق دمکراسی برای همه، فصلنامه حقوق و علو سیاسی، دوره38.

2. عسگری،پوریا،1388،مسئولیت بین المللی افراد و دولت ها در پرتو ضابطه کنترل،نشریه مرکز امور حقوقی بین المللی معاونت حقوقی و امور مجلس ریاست جمهوری،1388.40،تهران.

3. سرداری، راضیه،حفظ حق حیات و سرکوب شورشیان با استناد به آرایی از دیوان اروپایی حقوق بشر،دانشگاه شهید بهشتی دانشکده حقوق،1388.

4.شریفی طرازکوهی،حسین،1375 ،مجموعه مقالات حقوق جنگ،جلد اول،دانشگاه تهران،دانشگاه امام حسین(ع).

5.ضیایی،سید یاسر،،1392 جدایی طلبی در حقوق بین الملل،چاپ اول، نتشارات گنج دانش.

6. ضیایی بیگدلی،محمدرضا،1388،حقوق بین الملل عمومی،نشر میزان،چ31،گنج دانش.7. راعی، مسعود، 1388، کنترل کلی یا کنترل مؤثر عاملی برای تحقق مسئولیت بین المللی دولت ها؟ حقوق، حقوق، دوره 39، شماره3

7.ضیایی،سید یاسر،1389 ،تاملی بر وضعیت شورشیان از منظر حقوق توسل به زور،نشریه مرکز امور حقوقی بین المللی معاونت حقوقی و امور مجلس ریاست جمهوری،1389.42،تهران.

8.ضیایی،سید یاسر،1390،مسئولیت بین المللی جدایی طلبان، دولت مرکزی و دولتهای ثالث در قبال یکدیگر،نشریه مرکز امور حقوقی بین المللی معاونت حقوقی و امور مجلس ریاست جمهوری،1390.45،تهران.

9.ضیایی،سید یاسر،1390، تعمیم نظام مسئولیت بین المللی به بازیگران غیر دولتی با تاکید بر جدایی طلبان،نشریه مرکز امور حقوقی بین المللی معاونت حقوقی و امور مجلس ریاست جمهوری، 1390.45، تهران.

10.كاسسه، آنتونيو، نقش زور در روابط بين الملل، ترجمة مرتضي كلانتريان، انتشارات آگه، چاپ اول

11.ممتاز،جمشید،رنجبریان،امیر حسین،1384،حقوق بشردوستانه و مخاصمات مسلحانه داخلی،نشر میزان

منابع انگلیسی

1.Antonio Cassese2007,”TheNicaragua and Tadic Tests Revisited in Light of the ICJ Judgement on Genocide in Bosnia

2.James R Crawford 2006 Military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua Case (Nicaragua v United States of America)

3. Military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua (Nicaragua V. United States of America) I.C.J Reports

1986.

 گزارش